Улсын их дэлгүүр- 84 сая төгрөгийн татвар төлдөг 26.858 мкв талбайтай Улсын их дэлгүүрийн барилгыг 2001 онд 8.4 тэрбум төгрөгөөр улсын бүртгүүлж бүртгүүлсэн байдаг. Улмаар өнгөрсөн хугацаанд буюу 20 гаруй жил 84 сая төгрөгийн татвар төлж байна. Харин зах зээлийн үнэлгээ нь улсын бүртгэл дэх үнээс хоёр дахин өндөр байгаа юм.

Yйлийн үрээс өөр өөдтэй тайлбар олддоггүй энэ орчлонд эцсийн амьсгал татах хүртлээ би Буддатай байхыг хүсдэг.

Yahoo, Gmail-ийн алийг нь хэрэглэсэн ч OK. Гагцхүү тэдгээрийг зөв буюу хаана, ямар үед гэдгээ мэдэж ашиглаж байх хэрэгтэй. Имэйл нь хүмүүсийн хоорондын харилцааны олон хэлбэрийн нэг учир түүнд хувийн болон бизнес, албан харилцааны ерөнхий соёл, стандарт шууд хамаатай. Буруу соёл, стандарт барьвал таны харилцаанд алдаа, хүндрэл үүснэ.

Эх орон нь дайн тулаантай байхад огт эмзэглэхгүй, эмтрэхгүй байна гэж юу байх вэ? “Цаасан, хэвлэмэл” номыг хамгийн их уншдагаараа хойд хөршийнхөн маань дэлхийд алдартай. Тэд номоо уншсаар, гэхдээ уншдаг сэдэв, төрөл зүйл нь ялимгүй өөрчлөгдсөн бололтой.

БНХАУ улсын зардлаар олон мянган оюутан залуусаа гадаадад сургаад, өнөөх “бэлтгэгдсэн” хэдийгээ тухайн улсад нь бүрмөсөн алдаж байсан гашуун туршлага бий. Харин “айхтар” улсууд болохоороо алдаагаа тэр дор нь засаад, одоо гадаадад төгсөгчдөө эх орондоо авчирдаг, бүрэн “ашигладаг” болсон нь хатуу хэрэгждэг хууль дүрэм, түүнчлэн эдийн засгийн хөгжил, өндөр цалин хөлс өгч чаддаг болсонтой холбоотой.

Англи хэл–хөгжлийн түлхүүр хэмээн аль 30-аад жилийн тэртээ би бичиж байв. Зүүн өмнөд Азийн бар улсуудын хөгжлийн хурдны нэг түлхүүр–англи хэлний туршлагаас мөн ч их мөлжсөн дөө. Харин миний бичсэн ярьсан одоо хуульчлагдаж байгаад баярлаад баршгүй. Хуультай хуульгүй монгол хүүхдүүд цахим ертөнцөөр (гар утас гэж нэг “гай”) дамжаад англи хэл рүү гүн орж байгаа бодит байдлыг ёстой хэн ч хорьж дийлж чадахгүй. Энэ тухай түүх дэлгэхгүйгээр 30-аад жилийн тэртээ бичсэнээ дахин шинэчлээд 2015 онд нийтэлснээ одоо дахин толилуулъя.

1388 оны 05-р сарын 18-нд одоогийн Буйр нуурын орчимд Хятадын Мин гүрний жанжин Лан Юүгийн /Lan Yu/ удирдсан 150,000 цэрэг, Монголын их хаан Төгс Төмөрийн цэргүүдийн хооронд тулаан болж монголчуудын ялагдлаар төгсжээ. Энэхүү тулааныг дэлхийн түүхэнд Battle of Buir Lake хэмээн тэмдэглэн үлдсэн байна.

Монгол Улс Богд Жавзандамбаар дамжуулан нийгмийн санаа бодлыг Хятадаар жолоодуулахыг хүсэхгүй. Тиймээс Богдын хойд дүрийг тодруулах бүрэн эрхтэй Далай ламын амьд мэнд дээр Жавзандамбынхаа удаах дүрийг зарлуулахаас өөр аргагүй юм. Далай лам амьд сэрүүн бөгөөд Хятадын хяналтад орчихоогүй байгаа цагт ийм боломж бий.

УИХ-аас Нүүрсний түр хороог 2022 оны зургадугаар сарын 10-нд зургаан сарын хугацаатайгаар байгуулж байв. Түр хороог УИХ-ын гишүүн Г.Ганболд ахалсан. Түр хорооны “томилолт”-ын хугацаа дуусаж, дахин зургаан сараар сунгаж ажиллуулах тогтоолыг УИХ-аас 2022 оны арванхоёрдугаар сарын 8-нд гаргасан.

1980-аад оны үеэс НҮБ гэр бүлийн асуудалд анхаарлаа төвлөрүүлж ирсэн бөгөөд 1983 онд эдийн засаг, нийгмийн асуудал эрхэлсэн зөвлөлөөс гэр бүлийн үүргийн талаар тогтоол гаргаж байж. Уг тогтоолд гэр бүлүүдэд тулгарч байгаа тулгамдсан асуудлууд, хэрэгцээ шаардлагуудыг олон нийтэд танилцуулах, мөн эдгээр хэрэгцээг хангах үр дүнтэй арга замуудыг эрэлхийлэхээс гадна шийдвэр гаргагчдад ойлгуулахыг Ерөнхий нарийн бичгийн даргаас хүсч байжээ.

Сайхан залуус Монголоосоо мордсоор байгааг мэдээллээс ямар их уншиж, харж байна вэ? Аав ээждээ үнсүүлээд, тэдэндээ үлдээсэн үр хүүхдээ зөрүүлж үнсээд нүдэндээ нулимстай хойшоогоо хоргодон гар далласаар Хөшигтийн хөндийгөөс нисэхийг харах гунигтай.

Чойжин ламын сүм музейн хашаа руу ороход гадаадын жуулчин бүсгүй модон сандал дээр суугаад сүмийн зургийг харандаагаар цаасан дээр буулгаж суух аж. Тэрбээр чийг үнэртэж, сэрүү татсан ногоон орчинд ёстой нэг жаргалаа эдэлж суух шиг. Музейн ажилтнууд нааш цааш хурдан хурдан явж зөрөх нь тэд ажил ихтэй байгааг илтгэх ажгуу. Арга ч үгүй биз ээ. Чойжин ламын сүм музей байгуулагдсаны 110, уг сүмийг музейн буюу эрдэм, судалгааны чиглэлээр ашиглуулахаар тухайн үеийн улсын шинжлэх ухааны байгууллагын мэдэлд шилжүүлсний 80 жилийн ой тохиож буйн зэрэгцээ Монголд анхлан хэрэгжүүлсэн “Шөнийн музей” арга хэмжээгээ өнөө болон маргааш үдэш зохион байгуулах гэж байгаа юм, эднийх.

Т.Бадамжунайг 2023 оны 4 дүгээр сарын 5-нд Филлиппин улсаас баривчилж авчирсан. Үүнээс хойш 5 хоногийн дараа буюу 2023 оны 4 дүгээр сарын 10-нд “60 тэрбум”-ын схемийг зохисон, IT инженер Т.Анхбаярыг хорьсон байдаг. Тэдний мэдүүлэг “60 тэрбумын хэрэг” нэртэй, Төрийн эрх мэдлийг хууль бусаар авсан гэмт хэргийг дахин сөхөж шалгахад хөтлөв бололтой.

Монгол эрчүүд дуугүй, дотогшоо, уйлж болохгүй, зовлон бэрхшээлээ бусдад ярих дугүй, чимээгүй талдаа гэж ярьдаг.

Бидэнд байхгүй соёл гэчихээд мэндэлж, хүндэлж, хайрах тухай ярих нь гайхалтай байх. Бид нар чинь бас мэндэлж бариад, заримдаа хүнийг хүндэлж, тэр битгий хэл хайрлах нь ч бий шүү дээ.

Сумын төвийнхөн бүгд нэгнээ таньдаг. Гаднаас ирсэн танихгүй хүн байсан ч “гаднаас ирсэн танихгүй хүн байна” гээд л таньдаг. Тэнд “амьтан муу хэлнэ” гэсэн хууль үйлчилнэ. Наадмаар, сонгуулиар, сумын эмлэгт очсон ч гоё дээлээ гаргаж өмсдгийн учир энэ. Тиймээс тэр болгон хүнд хөгийн зан гаргаж, нийтийн өмчид хүйтэн сэтгэлээр хандаж нэрээ сэвтүүлэхгүйг хичээдэг тал байна.

Атилла хааны цэргүүд МЭ 451 онд болсон “Каталаны тулалдаан”-д хамгийн том ялагдлаа хүлээж Карпатын сав газар руу ухарчээ. Энэ тулалдаанд ромчууд, германчуудтай хүч хавсарсан тулдаа Хүннүчүүдийн аюулаас мултарч чадсан бна. Атилла хаан тухайн үед европ даяар “Бурханы ташуур” хэмээн алдаршсан байлаа. Эл тулалдааныг эсрэг талаас Ромын шилдэг жанжин Флавиус Аэтиус, герман буюу Готын хаан Теодорих нар удирджээ.. Тухайн үед Хүннүчүүд Дунай мөрнийг хянаж, түүгээр явах усан замын тээврээс татвар авдаг байв. Германы овог аймгууд тэдний удаа дараагийн халдлагаас үүдэж баруун болон зүүн зүгүүдэд их нүүдэл хийж, үүний улмаас Ромын эзэнт гүрний нутаг дэвсгэр дээр эртний германы вант улсууд үүсэн байгуулагдаж байв. Энэ нь Ромын эзэнт гүрэн зугуудаа нуран унах нөлөө бүхий шалтгаануудын нэг суурь болжээ...

Ажилтнууд тань ажлаасаа гараад байгаа бол өөрийн байгууллагын соёлоо нэг эргээд хараарай. Танай байгууллагын соёл хэмээх зүйл чинь магад хүмүүсийг явуулаад, хэн нэгний ажлын бүтээмжийг бууруулаад байж магадгүй.

Шаравын Сүрэнжавын шүлэг, Дашдаваагийн Баттөмөрийн хөгжим энэ дууны аялгуунд монгол хүний зүрхнийх нь эгшиглэнт долгион хадгалагдаж явдаг шиг санагдана. Учир юу вэ гэвэл, "Миний нутгтийн бараа" дуу эгшиглэхэд ямар чиг насны хүний сэтгэл зүрх уясуу дулаахан болж, нүд нь гэрэлтээд цээжнийх нь цаанаас тийм гэж томъёолохын аргагүй баяр бахдал түрээд ирэх шиг болдог. Магадгүй ачлалт аавынх нь, хайрт ижийгийнх нь царай дүр, уг дууг дуулж амьдарсан он жилүүд нь үзэгдэж, эс бөгөөс энэ л дууны аялгуунд шингэсэн нутаг ус, өвгөд хөгшид нь өөдөөс гэгээн дүрээрээ золгох шиг тийм л сайхан мэдрэмж төрдөг болов уу. Тийм дээ, “Миний нутгийн бараа” Монголын ард түмний зүрхний сэтгэлийн гэгээн дуудлага шиг санагдана.

Гишгэж байгаа хөрс шороо, чулуу болгоноо таньж, харж байгаа уулс ус, ой мод, цэцэг ургамал болгоныг төдийгүй, огт үзэж хараагүй элдэв юмст хүртэл мөн чанарт нь тааруулж тохируулан, яаж тэгж нэрлэж ирэв гээд бодохоор өвгөд дээдсээ бишрэх сэтгэл монгол хүн бүрт төрдөг нь зүйн хэрэг.